"Anne, can I have su?"

Eğer çocuğunuz böyle cümleler kuruyorsa, hemen paniğe kapılmanıza gerek yok! Tam tersine, tebrikler! Çocuğunuzun beyni muhteşem bir jimnastik yapıyor ve iki dili de mükemmel yönetiyor.

Çift dilli çocuk yetiştirmek kolay değil. Ama imkansız da değil. Ve emin olun, sonunda elde edeceğiniz hediye - iki dile hakim, esnek düşünen, kültürel köprüler kurabilen bir çocuk - bütün zorluklara değecek.

Mit: "Code-Switching = Kafa Karışıklığı"

Konuşmaya başladığımdan beri en çok duyduğum endişe bu: "Neslihan Hanım, oğlum dilleri karıştırıyor! 'Mommy, hungry’yim’ diyor. Yanlış mı yaptım?"

Son 30-40 yılda yapılan nörolinguistik ve psikolinguistik araştırmalar, bunun tam tersini; yani üst düzey bir bilişsel yeteneği ve dil hakimiyetini işaret ettiğini kanıtlamıştır. "Su" mu daha kolay, yoksa "water" mı? Beyin en hızlı olanı seçiyor. Bu da onun ne kadar zeki ve esnek olduğunun göstergesi.

Bu durumu "kafa karışıklığı" olmaktan çıkarıp "dilsel zeka" olarak tanımlayan önemli bilimsel yaklaşımlar ve araştırmacılara örnek vermek gerekirse:

1. Fred Genesee ve "Erken Farklılaşma" Çalışmaları

McGill Üniversitesi'nden Profesör Fred Genesee, bu alandaki en önemli isimlerden biridir.

• Bulgu: Genesee'nin araştırmaları, 2 yaşındaki çocukların bile konuşurken karşılarındaki kişinin hangi dili bildiğine göre dillerini ayarladıklarını kanıtlamıştır.

• Kanıt: Eğer çocuk "kafa karışıklığı" yaşıyor olsaydı, dilleri rastgele karıştırırdı. Ancak çalışmalar, çocuğun sadece her iki dili de bilen biriyle konuşurken "code-switching" yaptığını, tek dil bilen biriyle konuşurken ise o dile sadık kalmaya çalıştığını gösteriyor. Bu, çocuğun pragmatik (sosyal kullanım) farkındalığa sahip olduğunu kanıtlar.

• Akademik çalışmanın tamamını okumak isteyenler göz atabilir.

2. Carol Myers-Scotton ve "Matris Dil Çerçevesi" (Matrix Language Frame)

Bu teori, code-switching'in rastgele olmadığını, çok sıkı dilbilgisi kurallarına uyduğunu kanıtlar.

• Bulgu: Çocuklar dilleri karıştırırken gramer yapısını bozmazlar.

• Örnek: Bir çocuk Türkçe gramer yapısıyla konuşurken İngilizce bir kelime ekleyecekse, o kelimeyi Türkçe kurallarına uydurur (Örn: "Park-a go-yapalım" diyebilir ama gramatik olarak tamamen anlamsız rastgele bir dizilim yapmaz).

• Kanıt: Bu durum, çocuğun her iki dilin de gramer kurallarına (sentaks) hakim olduğunu ve bunları beyninde eşzamanlı olarak işleyebildiğini gösterir. Kafa karışıklığı yaşayan bir beyin bu kuralları koruyamazdı.

Özetle

Bilim dünyası artık Code-switching'i şu üç maddeyle açıklar:

1. Dilsel bir cambazlıktır: İki gramer sistemini aynı anda yönetmektir.

2. Sosyal bir beceridir: Karşıdakine göre dilini ayarlamaktır.

3. Kelime hazinesi genişletme aracıdır: Bir dildeki boşluğu diğeriyle doldurarak iletişimi koparmamaktır.

Çocuğunuz cümleleri karıştırıyorsa bu onun kafasının karıştığını değil, her iki dilin kaynaklarını da kullanarak kendini en iyi şekilde ifade etmeye çalıştığını gösterir.

Çift Dilli Çocuk Yetiştirme Yöntemleri

Çift dilli (bilingual) çocuk yetiştirirken dünya genelinde kabul görmüş ve en sık kullanılan temel stratejiler şunlardır:

1. OPOL: (One Person, One Language)

Türkçesi: Bir Kişi, Bir Dil

Mantığı: Bu yöntemde her ebeveyn çocukla sadece kendi seçtiği dilde konuşur.

• Örnek: Anne çocukla sadece İngilizce, Baba sadece Türkçe konuşur.

• Avantajı: Çocuğun dilleri ayırt etmesini kolaylaştırır ve her iki dilin de "sahibi" olan bir figür vardır. En net yöntem olmakla birlikte, şahsi düşünceme göre uygulaması en zor yöntemdir.

2. mL@H (Minority Language at Home): Evde Azınlık Dili

Mantığı: Evin içinde, tüm aile bireyleri toplumda konuşulmayan (baskın olmayan) dili konuşur. Toplum dili (örneğin Türkiye'de Türkçe) dışarıda, okulda veya parkta öğrenilir.

• Örnek: Anne ve Baba evde çocukla tamamen İngilizce konuşur. Kapıdan dışarı çıkıldığında Türkçe konuşulur.

• Avantajı: Genellikle "zayıf" kalma riski olan dile (İngilizce) maksimum maruziyet sağlar. Çocuğun o dili tamamen benimsemesi için çok güçlü bir yöntemdir.

3. T&P (Time and Place) / Contextual Method: Zaman ve Mekan Yöntemi

Mantığı: Dilin kişiye değil, zamana veya mekana bağlı olduğu yöntemdir.

• Örnek - Zaman: Hafta içi Türkçe, hafta sonu İngilizce. Veya "banyo zamanı" sadece İngilizce.

• Örnek - Mekan: Oyun odasında sadece İngilizce, mutfakta Türkçe.

• Avantajı: Sürekli İngilizce konuşmakta zorlanan veya tek ebeveyn olan aileler için daha yönetilebilir, parçalı bir yapı sunar.

4. Mixed Language Policy: (Karma Dil Stratejisi)

Mantığı: Ebeveynlerin her iki dili de bildiği durumlarda, akışa göre diller arasında serbestçe geçiş yapılmasıdır.

• Örnek: Bir cümleye İngilizce başlanıp Türkçe devam edilebilir veya konu İngilizce başlayıp Türkçe bitebilir.

• Durumu: Genellikle doğal olarak çift dilli olan ailelerde görülür. Ancak planlı bir öğretimden ziyade, doğal bir edinim sürecidir.

Hangisi En İyisidir?

Bilimsel olarak "en iyi" yöntem yoktur, "aileye en uygun ve sürdürülebilir" yöntem vardır. Başarının anahtarı seçilen yöntemde tutarlılık (consistency) ve çocuğun o dildeki ihtiyacını canlı tutmaktır.

Hangisi En İyisidir?

Bilimsel olarak "en iyi" yöntem yoktur, "aileye en uygun ve sürdürülebilir" yöntem vardır. Başarının anahtarı seçilen yöntemde tutarlılık (consistency) ve çocuğun o dildeki ihtiyacını canlı tutmaktır.